مختصری در خصوص وقف

 

مبحث اول : تعاریف

تعریف وقف : وقف آن است که انسان به اختیار خود مالی را از مالکیت خویش در راه امور عام المنفعه خارج کند ( در راه رضای خدا )

واقف : کسی که مال خود را وَقف می کند واقف گویند .

موقوفه : مالی را که وقف شده موقوفه می نامند .

موقوف علیهم : کسانی که منافع وَقف به ایشان می رسد موقوف علیهم گویند .

متولی : متولی کسی است که اداره و مدیریت موقوفه را برعهده دارد و توسط واقف تعیین می گردد .

ناظر : ناظر کسی است که بر کار متولی موقوفه نظارت می کند تا عواید موقوفه در مصارف تعیین شده در وقفنامه مصرف شود .

وقفنامه : وقفنامه متن تفصیلی است که اطلاعات جامع موقوفه و وَقف اعم از متولی ، رقبات ، چگونگی هزینه کرد درآمد موقوفه ، ناظر و .... در آن قید شده است .

رقبات : به هر واحد از موقوفات رقبه گویند مثلاً ۶ دانگ از یک منزل مسکونی

مبحث دوم : اهمیت وَقف

وَقف به اشکال مختلف در ادیان و کشورهای مختلف وجود دارد . در اسلام از وَقف با عنوان صدقه جاریه نام برده شده است و روایات مختلفی در اهمیت صدقه جاریه از وجود مبارک ۱۴ معصوم (ع) به ما رسیده است و ایشان خود وَقف های زیادی داشته اند که برخی اکنون نیز وجود دارد . اولین واقف در اسلام نبی مکرم اسلام محمد مصطفی (ص) می باشد . از آنجا که وقف در هر موضوع عام المنفعه و مفیدی می تواند به وقوع بپیوندد نیات آن بسیار متنوع بوده و در رفع نیازهای گوناگون جامعه از جمله رفع فقر ، کمک به ازدواج جوانان ، کارهای فرهنگی ، کمک به توسعه علمی کشور ، کمک به تأمین هزینه های درمانی ، تأمین مسکن ، تأمین غذای پرندگان و حیوانات در سرمای زمستان و صدها مورد دیگر مورد استفاده قرار می گیرد .

مبحث سوم : خصوصیات وَقف

۱ـ مالی که وَقف شده در مالکیت هیچ شخص حقیقی و حقوقی نیست .

۲ـ وَقف قید زمان ندارد و برای همیشه از مالکیت واقف خارج می شود .

۳ـ درآمد وَقف را فقط در اموری که برای آن موارد وقف شده می توان صرف کرد و کسی مجاز نیست عواید وَقف را در اموری غیر از آنچه مورد نظر واقف بوده و در وقفنامه آمده صرف کند .

مبحث چهارم : تفاوت وَقف و حبس

اگر مالی برای یک دوره زمانی معین در راه خیر نیت شود و مالکیت آن برای یک دوره زمانی مشخص از دست مالک خارج شود آن را حبس می گویند مثلاً کسی خانه اش را برای دهه اول محرم حبس عزدارای اباعبدا... الحسین ع کند و یا مثلاً کسی برای مدت یک سال درآمد مغازه اش را صرف رسیدگی به یتیمان کند و این در حالی است وقف دائمی بوده و زمان ندارد .

مبحث پنجم : انواع وَقف

وَقف بر ۲ نوع است : وقف انتفاعی و وَقف منفعتی

۱ـ وقف انتفاعی : آن است که از عین مال وَقف شده استفاده می شود مثلاً زمینی که وَقف ساخت مسجد می شود یا خودرویی که وَقف یک مؤسسه فرهنگی می شود تا در انجام امورات خود از آن بهره گیرند . این نوع وقف فاقد درآمد است .

۲ـ وقف منفعتی : در این نوع وقف از درآمد مال وقف شده در راه خیر استفاده می شود مثلاً مغازه ای یا خانه ای وقف می شود تا از درآمد اجاره آن به فقرا کمک شود .

مبحث ششم : وَقف عام و وَقف خاص

وَقف عام وقفی است که موقوف علیهم آن عمومیت داشته و به عبارت دیگر منافع آن عمومی باشد مانند وقف بر فقرا که موقوف علیهم آن شامل تمام فقرا است و منافع آن می تواند به تمام فقرا برسد .

وقف خاص وَقفی است که موقوف علیهم آن تعداد افراد معلوم و مشخصی باشند و به عبارت دیگر منافع آن شامل افراد خاصی شود مانند وقف بر اولاد نسل در نسل ، که تنها اولاد واقف و فرزندان او نسل اندر نسل از آن بهره مند می شوند و استفاده از منافع آن عمومیت ندارد .

مبحث هفتم : شرایط واقف

۱ـ واقف باید مالک مالی باشد که آن را وَقف می کند

۲ـ واقف باید عاقل باشد

۳ـ واقف باید بالغ باشد

۴ـ واقف باید مختار باشد.

مبحث هشتم : شرایط وَقف

۱ـ وَقف باید بر مقاصد مشروع باشد

۲ـ وقف مالی جایز است که با بقاء عین بتوان از منافع آن استفاده کرد بنابر این مالی که از بین می رود قابل وَقف نیست مانند مواد خوراکی

۳ـ خود واقف نمی تواند موقوف علیه قرار گیرد به عبارت دیگر واقف نمی تواند مالی را برای خودش وَقف کند.

مبحث نهم : آثار اجتماعی وَقف

۱ـ ایجاد مراکز حمایت از زنان بی سرپرست

۲ـ ایجاد مراکز بهداشتی و درمانی

۳ـ ایجاد خانه های سالمندان

۴ـ احداث مدارس ، دانشگاه ها و مراکز علمی و آموزشی

۵ـ ایجاد مراکز حمایت از بیماران خاص

۶ـ حمایت از معلولان

۷ـ مهیا کردن امکانات زائران

۸ـ حمایت مالی جهت گرفتن وکیل برای دفاع از مظلومان

۹ـ تأمین مکان و امکانات ورزشی برای مناطق محروم

۱۰ـ اقدامات فرهنگی به منظور رفع مشکلات فرهنگی و اجتماعی

۱۱ـ ایجاد اشتغال

مبحث دهم : آثار اقتصادی وَقف

۱ـ توزیع ثروت در جامعه

۲ـ رفع فقر و محرومیت

۳ـ تأمین مسکن

۴ـ اشتغال زایی

مبحث یازدهم : آثار فرهنگی وَقف

۱ـ تأسیس مدارس دینی و حوزه های علمیه

۲ـ تأمین هزینه های مدارس علوم دینی

۳ـ ساخت مساجد و حسینیه ها

۴ـ کمک مالی اداره حرم امامان (ع) و امامزادگان (ع)

۵ـ برگزاری مجالس بزرگداشت ائمه اطهار (ع)

۶ـ کمک هزینه تحصیلی

۷ـ تأسیس و تجهیز کتابخانه های عمومی و اختصاصی

۸ـ چاپ و نشر قرآن مجید و کتب مذهبی اسلامی

۹ـ توسعه و ترویج فرهنگ اسلامی در جامعه

۱۰ـ ایجاد و اداره مؤسسات خیریه

مبحث دوازدهم : چگونه وَقف کنیم ؟

برای وقف کردن ۲ راه وجود دارد :

۱ـ راه شرعی : یعنی نوشتن وقفنامه و تأیید شاهدان

۲ـ راه ثبتی و قانونی : یعنی ثبت وقف در دفتر اسناد رسمی یا سازمان اوقاف و امور خیریه

مبحث سیزدهم : ارکان وَقف

بیشتر فقها ارکان وقف را ۴ مورد می دانند :

۱ـ صیغه وقف ۲ـ موقوفه ۳ـ واقف ۴ـ موقوف علیه

مبحث چهاردهم : اقسام ولایت بر وَقف

ولایت بر وقف ۲ نوع است :

۱ـ ولایت عامه : ولایت عامه بر وَقف در شأن ولی امر مسلمین است .

۲ـ ولایت خاصه : ولایت خاصه که واقف در حین انشاء وَقف او را تعیین می کند .

مبحث پانزدهم : وظایف متولی وَقف

طبق نظر اکثر فقها اگر واقف وظیفه خاصی برای متولی معین کرد ؛ رعایت آن بر متولی لازم خواهد بود ولی در غیر اینصورت وظیفه متولی طبق متعارف خواهد بود یعنی اجاره ، تحصیل درآمد و اجرای نیت واقف که در همه این امور رعایت احتیاط و مراعات مصلحت و منفعت وَقف واجب است و موقوف علیهم حق مزاحمت ندارند .

مبحث شانزدهم : موقوفه مجهول التولیه

اگر واقف در ضمن عقد وشقف متولی تعیین نکند یا موقوفه ای با گذشت زمان بدون متولی یا مجهول التولیه شود ؛ در این صورت اکثر فقها می گویند تولیت موقوفه با حاکم یا کسی که از طرف حاکم باشد خواهد بود .

مبحث هفدهم : ناظر

واقف می تواند برای اطمینان از صرف عواید وَقف در جهت نیت واقف ؛ ناظری را برای وَقف تعیین کند . اگر قصد واقف نظارت اطلاعی باشد ، متولی در تصرفات مستقل است و منظور تنها اطلاع ناظر از چگونگی اداره وَقف است ، اما اگر منظور وی نظارت استصوابی باشد تصرفات متولی جز با اذن ناظر صحیح نخواهد بود و اگر منظور واقف مشخص نبود رعایت هر ۲ لازم است .

مبحث هجدهم : حق التولیه متولی

حق التولیه سهمی از منافع موقوفه است که برای حق الزحمه متولی پرداخت می شود .

ماده ۸۴ قانون مدنی می گوید : « جایز است واقف از منافع موقوفه سهمی برای عمل متولی قرار دهد و اگر

حق التولیه معین نشده باشد متولی مستحق اجرت المثل است . »

واقف مجاز است در وقفنامه میزان حق التولیه متولی را به هر میزان که بخواهد در نظر بگیرد .

سرتاسر کشور می باشد جهت ارتباط با این مجموعه اینجا را کلیک کنید.