شرایط ایجاب و قبول – گروه وکلای دادشید

شرایط ایجاب و قبول - گروه وکلای دادشید

شرایط ایجاب و قبول

برای انعقاد هر قراردادی لازم است طرفین آن قرارداد، قصد و اراده‎ی ایجاد قرارداد را داشته باشند. علاوه براین لازم است این قصد و اراده بیان شود تا معلوم گردد که شخص قصد انعقاد معامله را دارد. قصد و اراده‎ای که برای انعقاد قرارداد اعلام و ابراز شده است را اراده‎ی ظاهری[1] یا اراده‎ی خارجی یا اعلام اراده می‎نامند.[2] چیزی که نشانگر قصد و اراده‎ی طرفین قرارداد است ایجاب و قبول نامیده می‎شود. بنابراین هر قراردادی با ایجاب و قبول منعقد می‎شود.[3](شرایط ایجاب و قبول)

 

ایجاب

 

ایجاب در لغت مصدر باب «اِفعال» از ریشه‎ی «وَجَبَ» به معنای لازم کردن، واقع ساختن و ثابت نمودن می‎باشد.[4] ایجاب به معنای اعلام اراده‎ی یک شخص به شخص دیگر برای انعقاد قرارداد می‎باشد.[5] در واقع ایجاب، پیشنهاد انجام یک معامله به شخص دیگر است. شخصی که چنین پیشنهادی را اعلام می‎نماید «موجب» نامیده می‎شود.(شرایط ایجاب و قبول)

 

تفاوت ایجاب و دعوت به مذاکره

 

دعوت به مذاکره با ایجاب تفاوت دارد. در ایجاب شخص قصد قطعی بر انجام معامله دارد و درصورتی که طرفِ معامله، ایجاب را قبول نماید قرارداد منعقد می‎گردد در حالی‎ که در دعوت به مذاکره، شخص تنها پیشنهاد گفت ‎و‎ گو و مذاکره در مورد قرارداد را به طرف دیگر می‎دهد و هیچ الزامی برای انجام معامله وجود ندارد.(شرایط ایجاب و قبول)

در مواردی تشخیص این‎که یک پیشنهاد، ایجاب بوده یا دعوت به مذاکره دشوار است. در این موارد و در صورت ایجاد اختلاف، دادگاه با توجه به اوضاع و احوال تشخیص می‎دهد که پیشنهاد ارائه‎شده ایجاب بوده یا منظور از پیشنهاد، تنها دعوت به مذاکره در خصوص معامله بوده است.[6](شرایط ایجاب و قبول)

شرایط ایجاب

مفاد ایجاب باید معلوم باشد[7] یعنی نوع عقد و موضوع قرارداد مبهم نباشد زیرا دو طرف باید بدانند که چه نوع معامله‎ای می‎نمایند و موضوع آن چیست، در غیر این صورت توافق جهت انعقاد معامله شکل نمی‎گیرد.[8] مثلاً باید معلوم باشد که نوع عقد بیع است یا اجاره یا هبه و باید معلوم باشد که چه چیزی موضوع قرارداد است.(شرایط ایجاب و قبول)

هم‎چنین ایجاب بایستی صریح و روشن باشد و در آن به شرایط لازم برای انجام معامله اشاره شود؛ در غیر این‎صورت پیشنهاد ارائه‎شده ایجاب محسوب نمی‎گردد. مثلاً پیشنهاد فروش یک مال بدون تعیین مشخصات آن مال و قیمت آن، ایجاب محسوب نمی‎شود. به‎علاوه در ایجاب شرط نیست که حتماً نسبت به شخص معینی باشد بلکه ممکن است ایجاب نسبت به همه‎ی مردم داده شود. در مواردی که ایجاب مربوط به شخص معینی نمی‎باشد، هر شخصی می‎تواند این ایجاب را قبول نماید و پس از قبول، معامله منعقد می‎گردد. مثل این‎که شخصی مالش را با تعیین قیمت، مشخصات و سایر شرایط جهت فروش در روزنامه آگهی نماید. در این‎صورت هر شخصی می‎تواند این معامله را قبول و تسلیم آن مال را مطالبه نماید. البته در برخی قراردادها که شخصیت طرف معامله دارای اهمیت است، موجب می‎تواند با توجه به شخصیت قبول‎کننده، قبول را نپذیرد مثلاً چنان‎چه شخصی برای فروش ماشین خود در روزنامه آگهی داده باشد؛ درصورتی که قبول‎کننده شخصی فقیر باشد و توانایی پرداخت قیمت ماشین را نداشته باشد، موجب می‎تواند قبول او را نپذیرد.[9](شرایط ایجاب و قبول)(شرایط ایجاب و قبول)

الزام‎آور بودن ایجاب

پس از آن‎که شخص برای انجام معامله ایجاب داد تا قبل از این‎که کسی این ایجاب را قبول نماید، ایجاب او الزام‎آور نیست و او می‎تواند از ایجاب خود رجوع نماید و از انجام معامله صرف‎نظر نماید زیرا به‎صِرف ارائه‎ی ایجاب برای شخصِ موجب ایجاد تعهد و الزام نمی‎شود. البته درصورتی که موجب (ایجاب‎دهنده) مهلتی را برای ابراز قبولی از سوی دیگران تعیین نماید، تا قبل از اتمام این مهلت، او ملزم به ایجاب خود است.[10](شرایط ایجاب و قبول)

اهلیت ایجاب‎دهنده[11]

ممکن است شخصی که ایجاب داده است اهلیت خود را از دست بدهد. چنان‎چه قبل از این‎که این ایجاب مورد قبول واقع شود، ایجاب‎دهنده مجنون شود و یا بمیرد، ایجاب او نیز دیگر معتبر نخواهد بود زیرا اراده‎ی شخص ایجاب‎دهنده از بین رفته است و بنابراین توافق اراده‎ای که برای انعقاد قرارداد لازم است، شکل نمی‎گیرد.[12](شرایط ایجاب و قبول)

مدت اعتبار ایجاب

از آن‎جا که ایجاب‎دهنده ایجاب را ایجاد می‎نماید، تعیین مدتی را که این ایجاب معتبر خواهد بود و قبولی شخص دیگر می‎تواند در آن مدت اعلام شود و در نهایت قرارداد تشکیل شود، با خود او است. این مدت به سه طریق معلوم می‎شود:[13](شرایط ایجاب و قبول)

1- گاهی موجب مدت معینی را برای بقای ایجاب خود و اعلام قبولی مشخص نموده است. دراین صورت قبول باید در همان مدت اعلام شود و درغیر این‎صورت قبول بی‎اثر خواهد بود. چنان‎چه ایجاب با نوشتن و به‎موجب نامه بوده باشد، قرارداد درصورتی منعقد می‎شود که نامه‎ی حاوی قبول در همان مدت معین به دست موجب برسد.[14](شرایط ایجاب و قبول)

2- گاهی موجب در ایجابش اعلام می‎نماید که قبول باید فوراً اعلام شود والا ایجابش از بین خواهد رفت. در این موارد تشخیص این‎که قبول فوراً اعلام شده یا با تأخیر اعلام شده با عرف است و در موارد مختلف متفاوت می‎باشد. مثلاً درصورتی که طرفین در یک مکان با هم حضور داشته باشند قبولی باید در همان مکان اعلام شود اما چنان‎چه موجب ایجابش را با نامه به طرف مقابل داده باشد، مدتی که قبولی در آن باید اعلام شود اولین فرصتی است که او می‎تواند نامه‎ی قبولی را به موجب بفرستد.(شرایط ایجاب و قبول)

3- درصورتی که ایجاب‎دهنده برای ایجاب مهلتی معین ننموده باشد، برای تعیین مهلتی که قبول می‎تواند به این ایجاب ضمیمه شود باید به عرف رجوع نمود و عرف نیز در هر مورد، برحسب اوضاع و احوال این مدت را تعیین می‎نماید. مثلاً در معاملات تجاری، مهلتی که برای قبولِ ایجاب وجود دارد کوتاه‎تر است.(شرایط ایجاب و قبول)

زوال ایجاب

ایجاب ممکن است به دلایلی از بین برود بدون این‎که نیاز به رجوع ایجاب‎دهنده باشد که عبارتند از:[15]

1- درصورتی که مهلتی که ایجاب‎دهنده برای ایجاب خود قرار داده به پایان برسد و در آن مدت قبولی اعلام نشود، ایجاب از بین می‎رود.(شرایط ایجاب و قبول)

2- مرگ و عدم اهلیت ایجاب‎دهنده پیش از اعلام قبولی موجب از بین رفتن ایجاب می‎شود.(شرایط ایجاب و قبول)

3- چنان‎چه شخصی که ایجاب به او ارائه شده، این پیشنهاد را رد نماید، ایجاب از بین می‎رود.[16]

قبول

قبول درلغت به معنای پذیرش و پذیرفتن است. در اصطلاح قبول عبارت است از رضایت به ایجاب ابراز شده برای انعقاد قرارداد.[17] به شخصی که ایجاب را می‎پذیرد «قابل» می‎گویند. درصورتی که ایجاب‎کننده برای اعلام قبولی از سوی طرف مقابل مهلتی معین نموده باشد، قبولی باید در همان زمان تعیین شده اعلام شود.[18] چنان‎چه برای اعلام قبولی مهلتی معین نشده باشد، ایجاب باید در زمانی اعلام شود که بتوان گفت بین ایجاب و قبول عرفاً ارتباطی برقرار است. درهر حال تعیین زمانی که قبولی می‎تواند اعلام شود، در هر مورد براساس شرایط و اوضاع و احوال معلوم می‎شود.[19](شرایط ایجاب و قبول)

علاوه براین، قبول باید مطلق و بدون قید و شرط باشد[20]یعنی قابل فقط باید مفاد ایجاب را قبول نماید و درصورت افزودن هرگونه قید و شرط به قبول، قبول او منجر به انعقاد قرارداد نمی‎شود بلکه خود ایجاب جدیدی است.(شرایط ایجاب و قبول)

برخی مطالب هم در ایجاب و هم در قبول وجود دارد که در زیر به آن‎ها اشاره می‎شود.(شرایط ایجاب و قبول)

نحوه‎ی اعلام ایجاب و قبول

ایجاب و قبول ممکن است به موجب الفاظ، اشاره، عمل و نوشته باشد. بنابراین ایجاب و قبول ممکن است به موجب کلمات و الفاظ باشد مثل این‎که برای انعقاد عقد بیع یکی از طرفین بگوید فروختم و دیگری بگوید خریدم.(شرایط ایجاب و قبول)

مطابق ماده‎ی192ق.م درصورتی که برای هر دو طرف یا یکی از طرفین قرارداد، به‎کار بردن الفاظ ممکن نباشد، قرارداد با اشاره نیز منعقد می‎گردد. البته اشاره باید به‎گونه‎ای باشد که نشان‎دهنده‎ی اراده‎ی شخص بر انعقاد معامله بوده و شکی در آن نباشد.(شرایط ایجاب و قبول)

ممکن است طرفین برای اعلام اراده عملی انجام دهند که نشان‎دهنده‎ی ایجاب و قبول باشد. چنین معامله‎ای، معامله‎ی معاطاتی نام دارد. مثل این‎که شخصی به یک مغازه برود و پولش را بدهد و نان را از مغازه‎دار بگیرد. در این مثال نان فروخته شده است بدون این‎که از لفظ استفاده شود. (ماده‎ی193ق.م)(شرایط ایجاب و قبول)

نوشته نیز می‎تواند در ایجاب و قبول جای لفظ را بگیرد. یعنی شخص اراده‎ی خود را بر انجام معامله از طریق نوشتن نشان دهد.

باید توجه داشت در مواردی که استفاده از لفظ مطابق قانون الزامی باشد (مانند نکاح) انعقاد معامله به طریق دیگری ممکن نیست.[21](ماده‎ی1062ق.م)(شرایط ایجاب و قبول)

توالی ایجاب و قبول

فاصله‎ی بین قبول و ایجاب در هر معامله‎ای باید به‎اندازه‎ای باشد که عرف آن قبول را مربوط به ایجاب بداند.[22] البته در هر معامله‎ای باتوجه به اوضاع و احوال و شرایط قرارداد، فاصله‎ی مجاز بین ابراز ایجاب و اعلام قبول تعیین می‎شود.[23]مثلاً در قراردادهایی که با نامه‎نگاری منعقد می‎شود این فاصله بیشتر از موارد معمولی است. ماده‎ی1071ق.م نیز این حکم را بیان نموده است البته این ماده درارتباط با نکاح است اما باید توجه داشت که این حکم در همه‎ی قراردادها اجرا می‎شود و به نکاح اختصاص ندارد.[24](شرایط ایجاب و قبول)

مطابقت ایجاب و قبول

یک قرارداد درصورتی ایجاد می‎شود که مفاد ایجاب و قبول منطبق بر یکدیگر باشند. یعنی قابل همان چیزی را قبول کرده باشد که موجب آن را اراده نموده است.[25] مثلاً چنان‎چه مالک یک ماشین فروش ماشینش را پیشنهاد داده باشد اما طرف مقابل با قصد اجاره‎ی ماشین او، این ایجاب را قبول نموده باشد، قرارداد تشکیل نمی‎شود زیرا مفاد ایجاب و قبول با هم مطابقت ندارد.(شرایط ایجاب و قبول)

 

ایجاب و قبول توسط شخص واحد

 

درمواردی که یک شخص به تنهایی قرارداد را ایجاد می‎کند، ابراز اراده و اعلام ایجاب و قبول برای تشکیل عقد لازم نیست زیرا ابراز اراده صرفاً به دلیل آگاهی طرف مقابل از قصد شخص بر انعقاد قرارداد است[26] و در جایی که یک شخص به نمایندگی از سوی طرفین قرارداد، معامله را منعقد می‎نماید، نیازی به این اعلام اراده نمی‎باشد.[27](شرایط ایجاب و قبول)

وضعیت شخص ساکت

شخص ساکت وضعیت مبهمی دارد و نمی‎توان قبول یا رد ایجاب را به او نسبت داد زیرا سکوت نشان‎دهنده‎ی قصد و اراده نیست و نمی‎توان گفت شخصی که ساکت است قصد انجام معامله را دارد.[28] مثلاً درصورتی که یک شخص پیشنهاد انجام یک معامله را به دیگری می‎دهد، تا زمانی‎که طرف مقابل ساکت است و جوابی به این ایجاب نداده است، نمی‎توان گفت او این معامله را قبول یا رد کرده است.(شرایط ایجاب و قبول)

ایجاب و قبول در عقد نکاح

علاوه براین قواعد، ایجاب و قبول در نکاح قواعد خاصی دارد که به آن اشاره می‎گردد. مطابق ماده‎ی1062ق.م:

«نكاح واقع می‎شود به ايجاب و قبول به الفاظی كه صريحاً دلالت بر قصد ازدواج نمايد.»(شرایط ایجاب و قبول)

بنابراین به دلیل اهمیت عقد نکاح، قانون‎گذار به‎کار بردن لفظ را الزامی نموده تا معلوم شود که طرفین یقیناً قصد نکاح دارند.[29] البته درصورتی که هردو طرف و یا یکی از طرفین عقد نکاح لال باشند و نتوانند از الفاظ استفاده نمایند، عقد نکاح با اشاره‎ی شخص لال منعقد می‎گردد. اشاره‎ی شخص لال نیز درصورتی موجب انعقاد نکاح می‎شود که به‎طور یقینی و واضح نشان دهنده‎ی قصد چنین شخصی بر عقد نکاح باشد. (ماده‎ی1066ق.م)(شرایط ایجاب و قبول)

در عقد نکاح ممکن است به دلیل اهمیت شخصیت طرفین تصور شود عقد نکاح بدون اعلام ایجاب و قبول توسط خود زن و شوهر ممکن نیست درحالی‎که لزومی به اعلام اراده و قصد ازدواج توسط خود زوجین نیست و اعلام ایجاب و قبول ممکن است توسط نماینده‎ی آن‎ها صورت بگیرد.[30] قانون مدنی در این‎باره در ماده‎ی1071 بیان می‎دارد:

«هر يک از مرد و زن می‎توانند برای عقد نكاح وكالت به غير دهد.»(شرایط ایجاب و قبول)

هم‎چنین در عقد نکاح، ممکن است ایجاب و قبول توسط اشخاصی غیر از زن و مرد اعلام شود.‎ (ماده‎ی1063ق.م)[31] این اشخاص عبارتند از پدر و جد پدری که قانوناً حق دارند برای فرزندانشان عقد نکاح منعقد نمایند.[32](شرایط ایجاب و قبول)

توالی ایجاب و قبولدر عقد نکاح[33]

فاصله‎ی بین ایجاب وقبول در عقد نکاح نباید بیش‎تر از حد متعارف باشد. برابر ماده‎ی1065ق.م پی‎در‎پی بودن ایجاب و قبول شرط صحیح بودن عقد نکاح است. بنابراین درصورتی که فاصله‎ی بین ایجاب و قبول به اندازه‎ای باشد که نتوان قبول را به ایجاب مرتبط دانست عقد نکاح باطل خواهد بود.(شرایط ایجاب و قبول)

 

منابع

[1] - دربرابر اراده‎ی ظاهری، اراده‎ی باطنی قرار دارد که همان اراده و قصد درونی و حقیقی شخص برای انجام معامله است.

[2] - صفایی، حسین؛ حقوق مدنی، تهران، نشرمیزان، 1384، چاپ سوم، جلد دوم، ص64

[3] - ماده‎ی۳۳۹ق.م: «پس از توافق بايع و مشتری در مبيع و قيمت آن عقد بيع به ايجاب و قبول واقع می‎شود ...»(شرایط ایجاب و قبول)

[4] - انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی؛ دانشنامه حقوق خصوصی، تهران، انتشارات محراب فکر، 1384، چاپ اول، جلد اول، ص510

[5] - جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ دایرةالمعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388، چاپ اول، ص304

[6] - صفایی، حسین؛ پیشین، ص69

[7] - شهیدی، مهدی؛ تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، انتشارات مجد، 1386، چاپ ششم، ص158، ش124

[8] - کاتوزیان، ناصر؛ قواعدعمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1374، چاپ سوم، جلداول، ص284، ش151

[9] - صفایی، حسین؛ پیشین، ص68

[10] - انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی؛ جلد اول، پیشین، ص513 / چنان‎چه موجب قبل از اتمام مهلت از ایجاب خود برگردد و باعث شود زیانی به شخصی که ایجاب به او ارائه شده وارد گردد، بایستی زیان وارده را جبران نماید. مثل این‎که شخصی به دیگری برای فروش یکی از اموالش ایجاب می‎دهد و برای ارائه‎ی قبولی یک مهلت دوماهه تعیین می‎کنند. درصورتی که موجب قبل از پایان این مهلت از ایجابش برگردد و طرف مقابل نیز در آن مدت برای تهیه‎ی قیمت آن مال، اموالش را زیر قیمت فروخته باشد، موجب مسئول جبران این خسارت است.(شرایط ایجاب و قبول)

[11] - اهلیت به معنای توانایی و اختیار داشتن حقوق و اجرای آن‎ها است. شخصی دارای اهلیت است که عاقل، بالغ و رشید باشند.(شرایط ایجاب و قبول)

[12] - صفایی، حسین؛ پیشین، ص71

[13] - کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی، تهران، شرکت سهامی دراک، 1386، چاپ دوازدهم، ص63، ش70

[14] - تأخیر اداره‎ی پست در رساندن نامه نیز موجب موجه شدن خارج از مدت رسیدن نامه نیست.(شرایط ایجاب و قبول)

[15] - کاتوزیان، ناصر؛ قواعدعمومی قراردادها، پیشین، ص317، ش166

[16] - همان، ص329، ش174

[17] - انصاری، مسعود و طاهری، محمدعلی؛ دانشنامه حقوق خصوصی، تهران، انتشارات محراب فکر، 1384، چاپ اول، جلدسوم، ص1507

[18] - جعفری لنگرودی، محمدجعفر؛ پیشین، ص305

[19] - صفایی، حسین؛ پیشین، ص72

[20] - کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی، تهران، شرکت سهامی دراک، 1386، چاپ دوازدهم، ص69، ش73

[21] - صفایی، حسین؛ پیشین، ص64

[22] - کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی، پیشین، ص70، ش75

[23] - به عبارت دیگر بین ایجاب و قبول باید موالات باشد یعنی عرفاً پی‎درپی باشند.

[24] - کاتوزیان، ناصر؛ قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، 1387، چاپ هفدم، ص649

[25] - کاتوزیان، ناصر؛ اعمال حقوقی، پیشین، ص72، ش77

[26] - مثلاً شخصی به نمایندگی از یک طرف، وکیل در فروش خانه و به نمایندگی از طرف دیگر قرارداد، وکیل در خرید آن خانه است. در این مثال لازم نیست ایجاب و قبول به صورت لفظ، اشاره، عمل یا نوشته باشد زیرا اعلام ایجاب و قبول در جایی لازم است که دو شخص می‎خواهند قصد خود را مبنی بر انعقاد قرارداد به یک‎دیگر اعلام نماید اما در جایی‎که یک شخص به نمایندگی از طرفین معامله، قرارداد را منعقد می‎نماید چنین هدفی وجود ندارد.(شرایط ایجاب و قبول)

[27] - شهیدی، مهدی؛ پیشین، ص143، ش109

[28] - همان، ص147، ش115

[29] - صفایی، حسین و امامی، اسدالله؛ مختصر حقوق خانواده، تهران، نشر میزان، 1385، چاپ یازدهم، ص47، ش38

[30] - کاتوزیان، ناصر؛ حقوق خانواده، تهران، نشریلدا، 1375، چاپ اول، جلددوم، ص61، ش38

[31] - ماده‎ی1063ق.م: «ايجاب و قبول ممكن است از طرف خود مرد و زن صادر شود و يا از طرف اشخاصی كه قانوناً حق عقد دارند.»(شرایط ایجاب و قبول)

[32] - تبصره‎ی ماده‎ی1041ق.م: «عقد نكاح قبل از بلوغ با اجازه ولی و به شرط رعايت مصلحت مولی‎عليه صحيح می‎باشد.»(شرایط ایجاب و قبول)

[33] - پی در پی بودن ایجاب و قبول. (شرایط ایجاب و قبول)

...

 

 

---

گروه وکلای دادشید

موسسه حقوقی ندای عدالت ساعی (گروه وکلای دادشید) با بهره گیری از وکلای پایه یک دادگستری آماده ارائه انواع خدمات حقوقی و وکالت در مراجع حقوقی کیفری دیوان عدالت و  سایر مراجع حقوقی و اداری توسط وکیل و مشاوره حقوقی در سرتاسر کشور می باشد جهت ارتباط با این مجموعه اینجا را کلیک کنید.

همیشه بخاطر داشته باشید؛ مسائل مشابه حقوقی الزاماََ راه حل مشابهی ندارند بدون مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی هیچ گونه اقدامی انجام ندهید.

---